Langetermijnvisies - Begrippen en toepassing op duurzame ontwikkeling [ Planning paper 113 - 30/05/2013]

Het begrip lange termijn wordt vaak gebruikt voor een tijdhorizon die veel minder ver reikt dan 2050. De Europa 2020-strategie bijvoorbeeld wordt gepresenteerd als een langetermijnstrategie terwijl haar horizon minder dan een decennium bedraagt. Waarom omvat de lange termijn in een benadering van duurzame ontwikkeling verscheidene decennia? Omdat visies met een dergelijke verre horizon nuttig zijn om te anticiperen op de risico's van een niet-duurzame ontwikkeling en noodzakelijk zijn om daarop te kunnen antwoorden met een voldoende ambitieus beleid inzake duurzame ontwikkeling.

De LTV’s inzake duurzame ontwikkeling zijn inderdaad nuttig omdat de uitwerking ervan dwingt tot het onderzoeken van langzame evoluties die nauwelijks merkbaar zijn op korte termijn, maar waarvan de opstapeling en de gevolgen op lange termijn zeer zorgwekkend kunnen zijn.

• Bepaalde langzame veranderingen die nauwelijks merkbaar zijn van jaar tot jaar, krijgen pas betekenis na vele jaren van accumulatie. Of het nu gaat om de vergrijzing van de bevolking, de klimaatverandering of het verlies aan biodiversiteit, hun omvang kan enkel worden gemeten door de trends over een lange voorbije periode te observeren (zie bijvoorbeeld de indicatoren op de website www.indicators.be) en door hun toekomstige evolutie over verscheidene decennia te anticiperen.
• De ernstige of onomkeerbare gevolgen van bepaalde van die veranderingen treden soms geleidelijk en pas vele jaren later op. Zo leidt de huidige klimaatverandering tot een stijging van de zeespiegel over verscheidene eeuwen. Wat het verlies aan biodiversiteit betreft, wordt een ecosysteem doorgaans nauwelijks verstoord door de verdwijning of aantasting van enkele soorten. Wanneer echter een bepaalde drempel overschreden wordt, als in de loop der jaren een groter aantal soorten of individuen verdwenen is, bestaat voor dat ecosysteem het risico op zeer snelle veranderingen met belangrijke gevolgen voor het maatschappelijk leven.

De LTV’s inzake duurzame ontwikkeling zijn dus nuttig om ertoe aan te zetten dergelijke vraagstukken te onderzoeken. Ze zijn ook noodzakelijk omdat ze alternatieven in beeld kunnen brengen voor het huidige ontwikkelingspatroon en zijn trends en gevolgen op lange termijn. De keuze van een zo veraf liggende horizon zou het inderdaad mogelijk moeten maken een voldoende ambitieus beleid inzake duurzame ontwikkeling te voeren om de zorgwekkende evoluties te keren en doelstellingen van duurzame ontwikkeling (DDO's) tegen 2050 te bereiken. Een dergelijk beleid is slechts op lange termijn te overwegen; het gaat er immers om nieuwe kennis te ontwikkelen en infrastructuur en gedrag te veranderen, en dat is maar geleidelijk te realiseren.

Vandaag een LTV met DDO’s over de toestand van de samenleving in 2050 aannemen, zal het ook mogelijk maken om in de hele tussenliggende periode na te gaan of de omvang van de investeringen en gerealiseerde veranderingen toereikend is om die doelstellingen te bereiken. Het is overigens om bij te dragen aan dat type van opvolging en toezicht dat de indicatoren van de website www.indicators.be de afstand meten tussen het niveau van de recentst beschikbare waarnemingen en de momenteel met die indicatoren verbonden DDO’s.

Deze Planning Paper bestaat uit twee delen.

• Deel 1 definieert het begrip LTV inzake duurzame ontwikkeling, enerzijds zoals het gebruikt wordt voor toekomstverkenning en anderzijds zoals het geïntroduceerd werd in het wettelijk kader op Belgisch federaal niveau. De toepassingen van dat begrip op verscheidene niveaus in België komen ook aan bod, net als die van de Europese Unie, haar lidstaten en andere industrielanden. Het begrip DDO voor de planeet, dat het licht zag tijdens de VN-conferentie over duurzame ontwikkeling Rio+20 in juni 2012, wordt eveneens voorgesteld. Er worden besluiten getrokken op basis van de vaststelling dat er enige vooruitgang is in de toepassing van een langetermijnbenadering.
• Deel 2 is volledig gewijd aan de uitwerking van een LTV inzake duurzame ontwikkeling in 2011/2012 op Belgisch federaal niveau. De institutionele context waarin de verschillende actoren van duurzame ontwikkeling hebben gewerkt, wordt in herinnering gebracht, alsook hun respectievelijke bijdragen tot die uitwerking en de rol van het federaal parlement. Het resultaat van die werkzaamheden is de LTV die de Belgische federale regering heeft goedgekeurd. De tekst ervan is integraal in deel 2 opgenomen. De besluiten van deze Planning Paper bieden inzicht in het nut en de noodzaak van al die werkzaamheden.